“Gedachten hebben invloed op gevoel en dat heeft weer invloed op je gedrag en de gevolgen daarvan. Door problematische gedachten en gevoelens goed te onderzoeken, kun je ze misschien leren verdragen of veranderen. Dit werkt voor veel mensen goed, maar zorgt er ook voor dat je juist met die negatieve gedachten en gevoelens steeds bezig bent.”

Steeneveld (2017:16), voormalig psychologisch therapeut op de afdeling angststoornissen en redactielid van het tijdschrift positieve psychologie, schreef meerdere boeken over de inzet van positieve psychologie. Hij pleit ervoor om vanuit een positieve benadering probleemoplossend te handelen.

Steeneveld beschrijft in zijn boek een viertal eigenschappen die eenieder in meer of mindere mate in zich draagt, welke te trainen zijn. Deze eigenschappen, optimisme, veerkracht, hoop en zelfvertrouwen vormen samen het psychologisch kapitaal (Luthans 2004).

Opvolgende oefeningen kunnen een opdracht zijn opzoek te gaan naar deze positieve eigenschappen om zichtbaar en bespreekbaar te maken in welke mate dit psychologisch kapitaal aanwezig is en welke behoefte er is deze te vergroten. Hier speelt beeld de rol van katalysator in het genereren van nieuwe taal, niet enkel voor stresssignalen maar ook voor andere abstracte ervaringen die worden bemerkt. Door vanuit een positieve benadering deze gevoelens te bevragen kunnen de beelden voortkomend uit stress gerelateerde, negatieve gevoelens een balans vormen met beelden gemaakt vanuit de positieve ervaringen van de student.

Het gegenereerde beeldmateriaal kan hierbij een basis vormen die verder gaat dan enkel het visualiseren van de stresservaring. Zo kan in het gegenereerde AI-beeld vaak niet alleen de stresservaring herkend worden, maar ook de positieve aspecten. Meer dan eens merkte ik dat het AI-beeld welke het meest resoneerde met het gevoel van de student allesbehalve herkenbaar was als weerspiegeling van de stressbeleving zelf, maar veel meer nog van de ervaren hoop, het verlangen ergens naartoe te bewegen (doelgedrag) of leidde tot inspiratie hiervoor.

• Bevindingen

Valerie ervaarde een beklemmend, leeg en angstig gevoel die ze omschreef als het op de bodem van de zee gedrukt worden en niet kunnen bewegen of ademen. Het resulteerde in een AI-beeld waarin ze de complete setting van de vrouw op de afbeelding sterk herkende, maar de afbeelding resoneerde vooral met haar gevoel vanwege de rust en de hoop die ze hierin terugzag. Haar gevoel ‘verschoof’ van het beklemmende gevoel naar een gevoel van acceptatie en rust. “Misschien is het niet altijd erg om even op de bodem te zitten in de leegte, maar is het juist een goed moment om daar gewoon even te zijn.”

De angst die ze eerst ervaarde leek, door het voor mij zichtbaar ervaren van een soort opluchting, te verschuiven naar een vorm van zelfbewustzijn waarop ze een strategie kon formuleren die haar in een volgende stresservaring kan helpen. Alleen al door dit besef gaf ze aan minder ‘op te zien’ tegen nieuwe, moeilijke situaties. Ze had het gevoel dat ze die ‘nu ook wel weer aan zou kunnen’. ‘En anders bleef ze even lekker op de bodem zitten’, zo vertelde ze.

Emine voelde veel herkenning en verwantschap met de afgebeelde persoon in het AI-beeld, waardoor het gevoel erg tot haar sprak. Ze ervaarde haar emotionele gewicht ook als een fysiek zware strijd om ‘alles bij te houden’. Kijkend naar de afbeelding zag ze, naast veel herkenning, haarzelf die ervoor koos heel bewust zaken niet meer ‘bij te houden’ en juist los te laten. Hierin waren de grote stenen haar metafoor voor de verantwoordelijkheden die ze moest dragen (vooral van haarzelf), terwijl ze het gevoel had een trein bij te moeten houden. Met de trein als betekenis voor ‘het leven dat door raast, met iedereen daar in die naar haar kijkt waar ze nu toch blijft.’

Kijkend naar de afbeelding zag ze dat ‘haar trein’ al lang weg was en de persoon in de afbeelding ervoor had gekozen een aantal stenen te laten liggen en haar pad ogenschijnlijk zonder haast vervolgde. Het gaf haar een mate van rust en een vorm van moed om te zien dat de persoon in de afbeelding de zelfverzekerdheid had om hiervoor te kiezen en de tijd nam om haar weg op eigen tempo te vervolgen, zonder de trein bij te willen houden. De afbeelding gaf haar geruststelling en leefde haar doelgedrag in zekere zin voor.

Dit gaf mij de mogelijkheid om dit gevoel van rust, zelfverzekerdheid en veerkracht te bespreken om te ontdekken hoe dat voelt. Vervolgens kon ik haar vragen om te proberen in te voelen welk van haar verantwoordelijkheden weg zou moeten vallen om dit gevoel opnieuw te kunnen ervaren. Ze merkte dat ze haar gevoelens kon gebruiken om erachter te komen voor welke verantwoordelijkheden ze de meeste stress ervaarde door eerst het ervaren gevoel te herkennen en vervolgens de opluchting te voelen bij de gedachte aan het wegvallen van de verantwoordelijkheid. Het bewustzijn over het ervaren gevoel en de wetenschap waar het vandaan kwam werkte opluchtend, nog zonder iets op te lossen of een mogelijke strategie van handelen te bepalen.

In de gesprekken blijkt dat de stress op verschillende manieren vorm krijgt in de AI-gegenereerde beelden. De reus hiernaast was voor Jasmijn erg herkenbaar als de belichaming van haar stress, maar door de 'misinterpretatie' van de AI-bot staat er een persoon op de schouder van de reus. De reus die in haar beschrijving de dreiging vormde, beschermt haar nu voor de in de ondergrond eveneens herkenbare dreiging in de vorm van het hete vuur, het ongemakkelijke, warme gevoel dat ze herkent in haar stressbeleving. Het gaf aanleiding om te gaan ontdekken welke elementen binnen al die stressgevoelens haar juist kunnen beschermen. Zo verschoof de focus van ons gesprek van de stressbeleving naar het ontdekken van haar sterke eigenschappen.

De afbeeldingen vormen een vertrekpunten voor verdere verkenningen van doelgedrag of het onderzoeken van behoeften om ergens verandering in te brengen. Ik merkte dat de AI-beelden krachtige emoties kunnen opwekken die ingezet kunnen worden om zowel herkomst van de stresservaring als een gewenste doeltoestand te verkennen. Om hiervoor genoeg tijd en ruimte te creëren was het wenselijk dit in een opvolgende een-op-een sessie verder te bespreken. Werken in een groep is vooral van meerwaarde om herkenbaarheid in elkaars visualisaties en omschrijvingen te ontdekken, merkte ik. Het gezien en gehoord voelen en de steun, aanmoediging en inspiratie die peers elkaar kunnen geven is erg krachtig om in te zetten, maar om genoeg tijd te besteden aan iedereen in de sessie moet de tijd hiervoor bewaakt worden.