Fysieke ervaring
"Hoe zou de stress in je lichaam eruitzien als het allemaal gevangen zou zitten in een enkele pose? Waaraan herken je je eigen stress en wat zie je daarvan terug in je lichaamshouding?" Deze en meer vragen stelde ik mijn studenten om erachter te komen hoe hun lichaam omgaat met spanning en stress en hoe vroege signalen te kunnen ontdekken. Door samen met hen deze beelden te maken en hun gevoel langs deze zelfportretten te leggen werden ze zich bewuster van hun fysieke stressbeleving.
Om verder te bouwen op de (hernieuwde) bewustwording in de eerste twee stappen wil ik door het laten aannemen van een pose de student fysiek laten terugkeren naar het ervaren gevoel om deze opnieuw te bevragen en onderzoeken. Zo wordt het proces van focusing – het continu ‘heen en terug resoneren’ tussen gevoel en bewoording op zoek naar een verschuiving (Gendlin 114) – intensiever en bewuster gevoeld.
“In art therapy self-portraits can be a form of information to the therapist regarding the client’s view of him or herself and their internal environment. Self-portraiture can also serve as a tool in discussing body image and self-concept.”
Alter Muri (2007)
Door het visueel vastleggen van de pose in een zelfportret ontstaat een nieuw beeld. Een lichaamshouding die komt met de stresservaring. De afspiegeling van het zelfconcept van de student wordt hierbij versterkt door de herbeleving van het ervaren gevoel tijdens het aannemen van de pose. In een opvolgend gesprek kan dit zelfportret zorgen voor nieuwe, verdiepende richtingen om te bespreken en zorgt het beeld ervoor dat de student zijn stressbeleving vanuit een ander perspectief kan aanschouwen, wat een verschuiving van het ervaren gevoel kan veroorzaken.
- Bevindingen
Doordat ik de studenten uitnodigde het ervaren gevoel te communiceren door middel van een fysiek aan te nemen pose, zag ik de worsteling en het continu afwegen van het vinden van de juiste pose. Ze vonden het merkbaar lastig een juiste pose aan te nemen, maar bleven zoeken naar een pose die aansloot bij het ervaren gevoel. Zo kon ik goed zien welke studenten intensiever of in mindere mate heen en weer bewogen tussen gevoel en houding.
Binnen het ‘afwegen’ van de juiste pose merkte ik dat studenten zich meer bewust werden van de plekken in het lichaam waarin hun stressgevoel te herkennen is. Zo wilde Jasper zijn spieren in zijn armen in eerste instantie aanspannen, maar voelde hij dat dit niet overeen kwam met zijn ervaren gevoel. Het was juist niet de aanspanning maar het gevoel van vermoeidheid in zijn armen die hij herkende vanuit zijn stresservaring. Door te zoeken naar een andere houding kwam hij erachter dat zijn armen een vroeg lichaamssignaal geven in geval van stress.
Jasper werd er zich van bewust dat zijn armen hem lichaamssignalen geven in geval van stress. Dat hij zijn lichaamssignalen in kan zetten om op te sturen was een inzicht die hij opdeed aan de hand van deze oefening.
Het afwegen en zoeken naar de juiste pose door Mara. Er lijken verschillende stadia te zitten aan het ervaren gevoel, waarbij verschillende kanten van stress verschillende lichaamssignalen tot gevolg heeft. Deze student leek zich hier al sterk bewust van haar lichaamskennis en kwam hier niet zozeer tot een verschuiving van het ervaren gevoel. De zoektocht was voor haar vooral een ‘reminder’ en gaf tegelijk voor de andere studenten een inspirerend voorbeeld van de verschillende lagen die een stressbeleving in zich kan hebben.
Ayla maakt zich kleiner, houdt haar hoofd naar beneden en slaat de handen voor haar ogen. Het kleiner maken en het in zichzelf keren van de student was een veel voorkomende houding die op verschillende manieren tot uiting kwam bij het aannemen van een pose. De ene student lichtte het toe als ‘vluchten voor de stress’, de ander verklaarde het als het aannemen van een comfortabele houding als reactie op het ervaren gevoel. Zo merkte ik dat ook dezelfde pose op verschillende manieren woorden kreeg en verschillende onderwerpen deed aansnijden in de gesprekken die volgden.
Wel merkte ik een verhoogde drempel bij de studenten om deze pose aan te nemen en niet iedereen voelde zich er prettig bij dit voor de andere studenten doen. Daar waar de bodymap de directe aandacht wegleidde bij de studenten vandaan richting de bodymap, werd in deze oefening de aandacht juist zeer direct op de student gevestigd. Ten overstaan van overige groepsleden wordt hierdoor een grote mate van kwetsbaarheid ervaren, zeker gezien de student het gevoel door de pose aan te nemen opnieuw doorleeft. Waar de kwetsbare positie zelf geen probleem hoeft te vormen is de timing en samenstelling van deze oefening essentieel. Een veilige omgeving is noodzakelijk. Aangevoeld moet worden of de oefening in groepsverband kan plaatsvinden of dat gekozen wordt voor een vorm met bijvoorbeeld tweetallen waarin studenten samenwerken met een medestudent waarbij ze zich prettig genoeg voelen.